Okres letni stanowi ogromne wyzwanie dla zwierząt gospodarskich. Wysokie temperatury wywołują u nich reakcję stresową, która decyduje o uruchamianiu mechanizmów mających na celu obniżenie wewnętrznej ciepłoty ciała, czego konsekwencją mogą być zaburzenia behawioralne, spadek uzyskiwanych efektów produkcyjnych oraz pogorszenie zdrowotności.
Najlepsze stada nauczone doświadczeniem przygotowują się na ten czas odpowiednio wcześniej, wykorzystując do tego celu szeroko dostępne możliwości i narzędzia.
Strategia walki ze stresem cieplnym
W celu ograniczenia strat związanych z występowaniem stresu cieplnego u świń należy podjąć
efektywne działania prowadzące do ograniczenia ciepłoty ich ciała. Pierwszym krokiem, jaki warto podjąć, jest zadbanie o środowisko w chlewni poprzez:
- ograniczenie obsady świń na 1m2 powierzchni,
- właściwą temperaturę w budynku, odpowiednią dla poszczególnych grup technologicznych świń,
- właściwą wilgotność w budynku, odpowiednią dla poszczególnych grup technologicznych świń,
- sprawną wentylację i urządzenia chłodzące,
- właściwą izolację ścian budynków oraz ich zacienienie.
W praktyce w ograniczeniu występowania stresu cieplnego u zwierząt nie mniejsze znaczenie od zapewnienia odpowiednich warunków środowiskowych mają czynniki żywieniowe, a dokładnie właściwe zbilansowana,
odpowiednio przygotowana i podana mieszanka paszowa.
Właściwe żywienie zwierząt w tym czasie, oprócz pełnego pokrycia zapotrzebowania pokarmowego zwierząt, powinno pełnić dodatkowe funkcje do których należą:
- zmniejszenie wzrostu produkcji ciepła po spożyciu paszy poprzez dobór składników pokarmowych o małym przyroście ciepła,
- ograniczenie dysfunkcji fizjologicznych, takich jak stres oksydacyjny czy „syndrom nieszczelnego jelita” poprzez dostarczenie właściwych bioaktywnych substancji odżywczych,
- obniżanie temperatury ciała poprzez dostarczenie właściwej ilości i jakości wody.
Dodatkowo, w trakcie przygotowywania receptur mieszanek paszowych, należy zwrócić szczególną uwagę na
koncentrację składników pokarmowych i smakowitość paszy, a w czasie ich skarmiania na
swobodę dostępu do karmideł, częstotliwość zadawania paszy i wielkość odpasów w przypadku grup żywionych w sposób limitowany, a także higienę karmników i poideł.
Strategie żywieniowe prowadzące do ograniczenia poziomu ciepłoty ciała opiera się najczęściej na operacjach dotyczących zmian poziomu i jakości energii, białka, tłuszczu i włókna w mieszankach paszowych dla świń.
Forma energii
W wysokich temperaturach może dochodzić do
spadku wielkości pobrania paszy nawet o 50-70% w stosunku do warunków optymalnych. W tym czasie, poza typowymi procesami metabolicznymi,
energia zużywana jest w procesach dyszenia, które prowadzą do obniżenia ciepłoty ciała z wykorzystaniem zjawiska odparowywania.
Oddawanie ciepła drogą odparowywania (dyszenia) które w wysokich temperaturach odpowiada nawet za ponad 70% całości oddawanego ciepła, a więc stanowi bardzo istotny element ograniczający stres cieplny organizmu.
Niższe pobranie paszy oraz wzrost zapotrzebowania energetycznego związanego z potrzebą utrzymania właściwej temperatury ciała mogą prowadzić do deficytu energetycznego organizmu.
W takiej sytuacji, poprzez odpowiedni dobór surowców paszowych, warto zadbać o
wyższy poziom tłuszczu w mieszance paszowej, co z jednej strony wpłynie na poprawę wartości energetycznej paszy, tak aby zwierzęta mogły pokryć zapotrzebowanie energetyczne przy mniejszym pobraniu paszy, z drugiej zaś na zmniejszenie termogenezy indukowanej dietą (produkcji ciepła na skutek rozkładu składników pokarmowych).
Konsekwencją rozkładu tłuszczów jest wydzielanie mniejszej ilości energii cieplnej niż w przypadku rozkładu cukrów, przy zachowaniu tej samej wartości energetycznej mieszanki.
Jakość białka
Warto pamiętać, że pasze bogate w białko z zasady generują u zwierząt po posiłkach dużą produkcję ciepła. Zbyt wysoki poziom białka oraz niewłaściwie zbilansowany poziom aminokwasów w mieszance paszowej powoduje wzrost ciepłoty ciała na skutek konieczności trawienia przy jednoczesnym niskim wykorzystaniu aminokwasów i ich wydalaniu. W takim przypadku
zmniejszenie zawartości białka ogólnego przy jednoczesnym zastosowaniu aminokwasów krystalicznych zawartych w premiksach farmerskich może być rozsądną strategią radzenia sobie ze stresem cieplnym.
Poziom włókna
Ważnym czynnikiem, ograniczającym wytwarzanie energii cieplnej, jest
włókno pokarmowe. Mieszanki paszowe zawierające większe poziomy włókna surowego generują metabolicznie spore ilości ciepła. W okresie wysokich temperatur zaleca się, aby
obniżyć jego udział, co zdecyduje o lepszym pobraniu paszy i wyższym pokryciu potrzeb pokarmowych zwierząt.
Stosowanie przeciwutleniaczy
Elementem powiązanym ze stresem cieplnym, który niekorzystnie odbija się na zdrowiu zwierząt, jest
stres oksydacyjny. Polega on na
zwiększonej aktywności szkodliwych dla organizmu wolnych rodników, które niszczą komórki i zaburzają metabolizm. Skutecznym działaniem ograniczającym poziom i aktywność wolnych rodników w organizmie jest
dodatek przeciwutleniaczy, wśród których najpopularniejszymi są: witamina C, witamina E oraz selen, których źródłem są premiksy farmerskie
Naszmix Forte.
Dostępne wyniki badań potwierdzają, że standardowo stosowane w ciągu roku poziomy witaminy E i selenu w diecie świń są niewystarczające w warunkach stresu cieplnego.
Z tego powodu w okresie upałów warto zastosować podwyższoną ilość obu składników, a mieszankę paszową dodatkowo wzbogacić o witaminę C, która stanowi naturalny, efektywnie działający przeciwutleniacz wspomagający ograniczenie poziomu wolnych rodników. Ponadto stwierdzono, że dodatkowa suplementacja selenu i witaminy E wpływa na obniżenie temperatury ciała.
Regulacja gospodarką wodną
Betaina aktywnie wspomaga zachowanie równowagi termicznej organizmu. Pomaga komórkom zachować
integralność strukturalną i funkcję transportu wody przez błony komórkowe. Kumuluje się w narażonych na stres osmotyczny komórkach jelita. Biologiczne antyoksydanty reagują z wolnymi rodnikami, aby przekształcić je w mniej szkodliwe molekuły. To zapobiega lub hamuje niekorzystne działanie reaktywnych form tlenu. Połączone zastosowanie lipofilnych i hydrofilnych przeciwutleniaczy maksymalizuje skuteczność tej strategii.
Oraniczenie stresu cieplnego w produkcji świń prowadzi do poprawy wyników produkcyjnych i ekonomicznych uzyskiwanych w stadzie. Wymaga to jednak kompleksowego zajęcia się tematem efektywnego ochładzania zwierząt oraz ograniczania wytwarzania ciepła w procesach metabolicznych, a to z kolei wymaga głębokiej analizy warunków utrzymania oraz szczególnej oceny jakości receptury i mieszanki paszowej.
Mariusz Soszka
Główny Technolog ds. Trzody