Profilaktyka chorób wątroby u krów mlecznych

W opinii wielu hodowców, głównymi czynnikami obniżającymi wydajność oraz zdrowie krów są braki pokarmowe. Okazuje się, że problemem, który dotyka wiele stad i mocno obniża możliwości produkcyjne krów, jest obciążenie wątroby. Często schorzenie to idzie w parze z innymi chorobami i bywa trudne do zdiagnozowania.

Wątroba u krów pełni szereg znaczących funkcji, które w dużym stopniu odpowiadają za zdrowie, odporność i rozród zwierząt:

• magazynuje składniki odżywcze, witaminy, minerały i aminokwasy oraz krew, 
• poprzez przemianę kwasów: masłowego i octowego do glukozy, dostarcza energię potrzebną do syntezy mleka,
• bierze czynny udział w produkcji hormonów, enzymów i hemoglobiny,
• odprowadza z organizmu toksyny, czy szkodliwy amoniak,
• produkuje żółć niezbędną do syntezy tłuszczy,
• reguluje gospodarkę mineralno-hormonalną oraz poziom cukru we krwi.

Lipidoza

Najczęstszą chorobą atakująca wątrobę krów jest jej stłuszczenie (lipidoza). Polega ona na nadmiernym uwalnianiu się kwasów tłuszczowych oraz odkładaniu się ich właśnie w wątrobie. Proces ten upośledza działanie wątroby, przez co jej funkcje są zaburzone.
Otłuszczona wątroba powoduje spadek pobrania paszy. Narząd ten zaczyna mieć problem z bieżącym utylizowaniem amoniaku, którego nadmiar obniża produkcję glukozy, niezbędnej do potrzeb produkcyjnych, a w obecnej sytuacji wykorzystywanej bardziej przez system immunologiczny. 

Krowy w tym momencie coraz słabiej usuwają z organizmu niepożądane związki chemiczne i dochodzi do jego powolnego samozatruwania. W kolejnej fazie wzrasta podatność na ketozę, a funkcje obronne organizmu są znikome, w związku z tym wzrasta ryzyko zapaleń, infekcji i podwyższonej somatyki.

Błędy żywieniowe

Stłuszczenie wątroby ma swoje podłoże w żywieniu. Do najczęstszych błędów należą:

• zbyt mocna dawka pod względem energetycznym w końcówce laktacji,
• niewłaściwie poprowadzone zasuszenie – zbyt duży udział energii w dawce,
• błędne żywienie w okresie okołoporodowym.

       
Biorąc pod uwagę powyższe błędy, najbardziej narażonymi na stłuszczenie wątroby są:

• stada z jedną dawką pokarmową – brak grup żywieniowych zwiększa ryzyko zbyt mocnej dawki w końcówce laktacji,
• krowy zasuszone,
• krowy w okresie okołoporodowym.

Z racji tego, że stłuszczenie wątroby głównie pojawia się w okresie okołoporodowym i wiąże się z pojawieniem chorób metabolicznych, np. ketoza, przemieszczenie trawieńca oraz porażenie okołoporodowe, samo rozpoznanie lipidozy jest skomplikowane i wymaga wzmożonej obserwacji stada.

Rozpoznanie

Do rozpoznania schorzenia stosuje się między innymi badanie krwi, w celu oznaczenia zawartości niezestryfikowanych kwasów tłuszczowych oraz trójglicerydów. Każdy hodowca może prowadzić samodzielną obserwację, aby stwierdzić prawdopodobne obciążenie wątroby u krów. Wskaźnikami świadczącymi o stłuszczonej wątrobie są np. krzywa rozdojenia oraz parametr białka w mleku, zwłaszcza pod koniec laktacji.

 

Słabsze wyniki produkcyjne

Krowy z otłuszczoną wątrobą bardzo często uzyskują słabsze wyniki produkcyjne w grupie 31-60 dni oraz 61-100 niż w grupie 1-30 dni po porodzie, patrząc na predyspozycje produkcyjne zwierząt, powinno być na odwrót.
Równocześnie wysoki poziom (powyżej 3,7-3,8) białka w mleku w grupie powyżej 200 dni po porodzie, jest sygnałem o dość mocnej energetycznie dawce względem realnej produkcji krów w tej grupie. Taka sytuacja informuje nas o potencjalnym otłuszczaniu się wątroby, którego skutki są widoczne dopiero po wycieleniu.

Parametrami, które w połączeniu z niską tendencją rozdojeniową oraz wysokim białkiem w końcówce laktacji, świadczącymi o możliwym problemie z wątrobą, są komórki somatyczne oraz zawartość mocznika w mleku. W sytuacji kontroli dawki pod względem białka i energii, wysoki mocznik oraz podwyższona somatyka mogą świadczyć o problemach wątrobowych (wspomniany wcześniej problem samozatruwania i odprowadzania amoniaku).

Kondycja zwierząt

Oprócz samych parametrów mleka i wyników, pomocnym narzędziem weryfikacji chorej wątroby jest kondycja zwierząt, czyli ocena w skali BCS. Prawidłowa punktacja BCS powinna wynosić pomiędzy 3-3,5. W sytuacji, gdy jest ona wyższa niż 4, zwłaszcza u krów przed zasuszeniem i w zasuszeniu, drastycznie wzrasta ryzyko lipidozy i ketozy po wycieleniu.

Profilaktyka i zapobieganie

W celu ochrony wątroby, należy obrać strategię profilaktyki i zapobiegania, dlatego ważna jest kontrola dawki pokarmowej pod względem energii i białka oraz dodatków wspomagających pracę tego narządu.

Jednym z najskuteczniejszych i przy tym najpopularniejszych dodatków żywieniowych jest niacyna (kwas nikotynowy). Niacyna działa poprzez ograniczanie procesu lipolizy, która prowadzi do podwyższonej obecności kwasów tłuszczowych, a te w nadmiarze odkładają się następnie w wątrobie, obciążając ją. Podsumowując, niacyna hamuje nadmierne uwalnianie się wolnych kwasów tłuszczowych we krwi.

Naszmix Elit Hepa

Dodatkiem mineralnym, który charakteryzuje się jednym z najwyższych na rynku poziomem niacyny, jest Naszmix Elit Hepa. Zawiera aż 30 000 mg niacyny, co przekłada się na skuteczną prewencję otłuszczania się wątroby. Mając na uwadze dość niski status odpornościowy oraz słaby współczynnik rozrodu u krów z otłuszczoną wątrobą, Elit Hepa charakteryzuję się podwyższonym składem fosforu, selenu oraz witamin D3 i E, w celu wzmocnienia reakcji immunologicznej zwierząt oraz zwiększenia prawdopodobieństwa zacieleń. Naszmix Eit Hepa może być stosowany przez cały okres laktacji jako premiks kompleksowy.

Podsumowując, stłuszczenie wątroby (lipidoza) jest zjawiskiem powszechnym, a obserwacje pokazują, że problem może dotyczyć nawet połowy krów w stadzie. Generuje to straty na płaszczyźnie produkcyjnej, immunologicznej i rozrodczej. Najefektywniejszą linią obrony przed tym schorzeniem okazuje się zapobieganie. Dlatego pełna kontrola dawki żywieniowej oraz wdrożenie w żywieniu takich dodatków jak niacyna (w odpowiednio wysokiej dawce funkcjonalnej), pozwoli zapewnić zdrowie zwierzętom.
(kz)
Materiał ukazał się w „Magazynie Najbliżej Rolnika” nr 1/2024 (18)